sábado, diciembre 29, 2012

VISITA MAÑANEIRA POLO BIERZO OESTE.



VISITA MAÑANEIRA POLO BIERZO OESTE,
Por Xabier Lago Mestre.

Saímos de Ponferrada con néboas que medran ao circular pola chaira do Bierzo. Así entramos nos túneis de Vilafranca. Sorpresa, cando saímos deles o tempo troca. As pantasmais néboas teñen desaparecido de súpeto. Ben, así subimos pola estrada para as montañas que afastan O Bierzo da Galiza. Desfrutamos do val do Valcarce outoñal, cos bosquexos caducifolios, que nada teñen que envexar ás paisaxes primaverais.


Saímos do Bierzo, alí enriba do porto, para tomar o desvío para O Cebreiro. Subimos a costa sen perigo polas condiciois climatolóxicas xa que hai sol. Pero na aldea do Cebreiro hai fortes refachos de vento e, de cando en vez, mantos de néboas ameazantes. Principiamos a visita etnográfica. Na igrexa centenaria agradecemos a súa calor e tamén a sinxeleza construtiva. No bar da praza, moito acougo para ver todos os obxectos de recordó, gaitas, camisolas, cerámica de Sargadelos, navallas… Entre os clientes catro peregrinos sen medo ao inverno galegueiro. Despois do cafetiño quente, de novo para o rueiro ben conservado. Non falta detalle, incluso as papeleiras fan xogo etnográfico, ou o carro galego na praza. As néboas viaxeiras xa marcharan e aproveitamos para facer fotos da paisaxe da contorna dende o outeiro.


        Marcha para atrás de novo. Baixamos pola vella estrada nacional, para desfrutar máis da paisaxe do val de Valcarce. Os pobos bercianos teñen vida coas familias  que aproveitan o Nadal. A auga do río Valcarce ateiga os lameiros, mágoa que xa case que non haxa gando pola crise económica que tanto grava os presos agrogandeiros.

Collemos o desvío para Valboa. Que xa vai sendo hora de caer nesta poboación polo día. A súa palloza musical sempre chama á xente polas noites, reclamando máis festa celta e magostos… Hoxe sí desfrutamos do conxunto etnográfico na súa totalidade. Penetrtamos na Casa das Xentes. Nela falamos con Lorena para acordar a nova doazón de libros galegos que vai facer o colectivo cultural Fala Ceibe do Bierzo. Coméntanos que a biblioteca non ten moito aproveitamento, pero coidamos que convén que teña libros en galego abondos. Lorena comentounos que alí falan galego pero que non saben escribilo e por iso non se pode normalizar o seu uso administrativo. Este é outro dos varios problemas da nosa lingua galega no Bierzo.
                                              A PALLOZA DE VALBOA DO BIERZO

De novo na estrada para Vilafranca. Na viaxe contemplamos numerosas pintadas galegueiras, Perexe, O Bierzo Galego… testemuñas dunha vindicación que non morre. Tras atravesar de novo os túneis, a vila do Burbia. Entramos nela para chegarnos á praza Maior. Nas súas mesas exteriores hai turistas, quizais peregrinos invernais algún deles. Cando chegamos á espida Alameda, veñen á mente imaxes das vellas fotografías do parque antes da desfeita arbórea pola enfermidade vexetal. A pesar disto  Vilafranca segue coma sempre o iso cremos os que vimos sempre que podemos. O certo é que moita mocidade ten ainda que emigrar coma os seus país e avós. Subimos a S. Nicolás para desfrutar das súas vistas pois a néboa hai tempo que desaparecerá, e seguimos para a porta de Santiago, o Castelo e para abaixo, cara á praza do Concello.


Vai xa a fame colectiva. O restaurante O Padriño queda cerca, así pois, para dentro. Troitas, cordeiro, entre outros bos pratos, mailo postre caseiro. E que non falte o bo viño berciano da cooperativa. Tamén recordamos coma sempre a súa decoración sobria e sinxela. O dito, Vilafranca segue igualiña. Este restaurante xa non ten aqueles tratantes das feiras de gando que ateigaban a vila señorial. Pero segue a comerse moi ben, voltaremos axiña.



O Bierzo, decembro 2012.



http://sites.google.com/site/obierzoxa http://www.facebook.com/xabierlagomestre www.twitter.com/obierzoxa http://www.blogoteca.com/obierzoxa http://obierzoceibe.wordpress.com http://www.ciberirmandade.org/falaceive www.ponferrada.org www.partidodelbierzo.es

jueves, diciembre 20, 2012

MEMORIA FOTOGRÁFICA DE VILAFRANCA.



MEMORIA FOTOGRÁFICA DE VILAFRANCA DO BIERZO,
por Xabier Lago Mestre.

De cando en vez paga a pena revisar a nosa biblioteca berciana para recuperar vellas lembranzas. Neste caso collemos nas mans o libro de Santiago Castelado Diñeiro, Memoria fotográfica de un siglo, Villafranca del Bierzo, editado no ano 2002. Trátase dun libro baseado nun amplo repertorio de fotografías antigas da vila do Burbia.

A primeira parte está adicada ás diversas festas vilafranquinas. Xorden así os festivaleiros cabezudos. A multitudinaria procesión do Cristo da Esperanza pola praza do concello, tamén baixando na escalinata de San Nicolás, onde vemos na súa fachada un lenzo do pintor Primitivo Armesto.  Tamén hai referencias ás fogueiras de Santo Tirso, onde podemos ver algunas desas peculiares fallas que foron pasto do fogo purificador. Traxes de entroido e charangas desfilan ante os nosos pescudadores ollos. Despois a Semana Santa cos seus coros e procesióis. Non pode faltar a referencia aos populares Maios, que inclúe parte dose seus textos galegos, “estas portas son de ferro, onde vive un cabaleiro. Esta casa é de cristal, onde vive un xeneral. Esta casa é de lousa, onde vive unha roñosa (…). Que non falten xamais os nosos maios galegueiros!.



Na segunda parte atopamos imaxes dos mercados e feiras que se celebraban diante do vello Castelo vilafranquno. Especial é a foto dun acordó entre vendedor, comprador e terciador que colle as máns dos anteriores, ante a mirada das testemuñas que asisten ao pacto público pola venda do gando. Noutras escenas hai maias no Campo Baixo e maila Colexiata. A desaparecida adega de venda de viño, coñecida como o Senado tamén ten o seu protagonismo fotográfico. Touradas no campo da Ruquela, por influxo forzado da castelanización franquista. Outras escenas de caza  e pesca.  O teatro vilafranquino de 1905 traenos tantos recordos de cinema local. Relación de bandas de música, bandas de tambores, rondallas e charangas, salientando a Escola de Gaitas.

A terceira parte dedícase a fotografar personaxes célebres da vila. Os gardas municipais de 1951, bodas, visitas reais, enterro de Felicitas Alfayate, membros da Cruz Vermella, Joaquín Suárez coa súa primeira moto, partícipes do Auxilio Social en 1961, franquistas na inauguración do monumento ao Comandante Manso, manifestantes en 1933 e 1936, fotos grupais dos colexiais da Divina Pastora, S. Lorenzo de Brindis, Escola Fogar, ou seminaristas dos Paules de 1930. A loita contra o trasvase do Burbia tamén ten o seu espazo fotográfico. As piraguas e o futbol destacan. Imaxes antigas dos comercios e farmacias.



As imaxes vellas do Castelo non podían faltar nesta reportaxe, ou de San Nicolás, a Colexiata, S.Francisco e demais. Pero tamén das nosas pequenas rúas, do barrio dos Texedores, campo da Galiña, rúa Santiajgo, rúa Nova, praza Santa Catalina, Campo Baixo, rúa Liberdade ou Salina entre outras. Para chegar ao parque da Alameda vella coas súas árbores orixinais. E as pontes e veigas.

A última parte conta con fotos de vilafranquinos ilustres, Noberto Beberide no seu obradorio cos cabezudos, o paseo matinal de Ramón Carnicer, o poeta Gilberto Ursinos xogando co seu can, e mailos ilustres Balbino Álvarez de Toledo e Ramón Carnicer. Segue unha serie de imaxes das portadas de xornais vilafranquinos. Non falta a relación de alcaldes do século XIX coas súas inéditas fotos. E así remata este libro que gusta de ver de novo.

O Bierzo, decembro de 2012.



http://sites.google.com/site/obierzoxa http://www.facebook.com/xabierlagomestre www.twitter.com/obierzoxa http://www.blogoteca.com/obierzoxa http://obierzoceibe.wordpress.com http://www.ciberirmandade.org/falaceive www.ponferrada.org www.partidodelbierzo.es

lunes, diciembre 17, 2012

MARCHA CICLOTURISTA POR PONFERRADA



MARCHA CICLOTURISTA POR PONFERRADA,
por Xabier Lago Mestre.
falaceibe@yahoo.es

A mañá do domingo xorde anubrada e ameazante dechoiva. Pero algúns ponferradinos percorren as rúas da cidade cara á zona vella. Montados nas bicis acuden á praza do concello para ter unha xornada cicloturista. A Concellaría de Deportes fixo un novo chamado público para esta nova edición da Marcha da bicicleta. O tempo climático non acompaña pero si o ánimo xeral dos amantes das dúas rodas.

Xuntos na praza do concello principiamos a marcha. Diante o auto da policía local abre paso pola rúas Ancha para continuar, tras arrodear o parque do Plantío, pola avenida do Bierzo. Tomamos o descenso para a ponte do Centenario. Eiquí hai parada para recoller aos rezagados. Recordemos que moitos dos participantes eran cativos que non tiñan a forza dos seus país ou dos veteranos ciclistas bercianos. Daba gusto ver o sentido esforzó dos neniños polo barrio de Compostela-Compostilla. Saímos á estrada de Asturias para torcer para o barrio da Rosaleda. Preside a imaxe da torre, o faro do Bierzo.



Comeza a choiva mentres baixamos para o barrio de Flores do Sil. O auto da organización enche de música o barrio e esperta aos viciños que dormen máis por ser  domingo. Hai medo entre algún ciclistas a que a chuvia vaia a máis e pensan en voltar para casa antes de tempo. Por sorte, parece que amaina a auga sobre as nosas cabezas.  A suba pola avenida de Portugal provoca algunha caída sen complicacióis.



 Chegamos ao avituallamentyo, nun centro de comida rápida, xunto á estación do ferrocarril de vía estreita.
Mentres   tomamos uns sorbos de auga neste descanso, parolamos sobre o futuro Mundial de Ciclismo de Ponferrada. Unha data histórica que pode traer moitos bens para esta rexión berciana (publicidade, turistas, aloxamentos, investimentos públicos…), e oxalá novos carrís para bicis. Nada de pintar liñas brancas discontínuas no asfalto, compartindo espazos cos autos, pois son moi perigosos para nós. Os ciclistas queremos os nosos propios espazos de circulación, no centro e nos barrios periféricos da cidade, e camíns rurais acondicionados e sinalizados no amplo termo municipal de Ponferrada.



Principiamos a marcha pola avenida do Castelo, cara á praza de Luis del Olmo, seguindo pola costa do Castelo. Mentres subimos pensamos nos ciclistas que van sen casco de seguridade, sobre todos xente veterana. Isto é un mal exemplo para os cativos do pelotón. Tampouco debemos olvidar que nas estradas resulta convinte levar o chaleco reflectante para ser vistos nos días de baixa visibilidade.


Chegados de novo á praza do Castelo hai reparto de bolsas con refresco, doces e fritos.  E para os máis pequenos xoguetes. Eastamos seguros que se o tempo tivera sido mellor habería máis ciclistas. Agardemos que a vindeira edición do 2013 sexa aínda mellor, anuncio do éxito que traerá o Mundial de Ciclismo berciano do 2014.

O Bierzo, decembro de 2012.

http://sites.google.com/site/obierzoxa http://www.facebook.com/xabierlagomestre www.twitter.com/obierzoxa http://www.blogoteca.com/obierzoxa http://obierzoceibe.wordpress.com http://www.ciberirmandade.org/falaceive www.ponferrada.org www.partidodelbierzo.es

jueves, diciembre 13, 2012

LA PROVINCIA HISTÓRICA DE EL BIERZO,



LA PROVINCIA HISTÓRICA DE EL BIERZO. LA TRADICIÓN INSTITUCIONAL,
Por Xabier Lago Mestre.

A.       CONTROL REAL DE EL BIERZO A FINALES DEL SIGLO XV.

1.       CONFLICTIVIDAD SEÑORIAL EN REINO DE GALICIA.
-Revuelta irmandiña antiseñorial de1467, lucha dinástica Isabel y Juana la Beltraneja (tratado de Alcaçovas en 1479), luchas interseñoriales, etc.

2.        UNIDAD JURISDICCIONAL Y POLICIAL EN GALICIA Y EL BIERZO.
-Provisión de los RRCC por la que se extiende la jurisdicción civil y criminal del Justicia mayor de Galicia y de su alcalde mayor para “bos, los conçejos, alcaldes, alguaziles, regidores, caballeros, escuderos, oficiales, e omes buenos de las villas e lugares que son en el Bierço e Balcarçe (…)”, (octubre de 1480).
-Provisión de los RRCC por la que se nombran Justicia mayor del Reino de Galicia y alcalde mayor, para “la execuçión de nuestra justicia, e  la pas e sosiego del dicho reyno, que qualquier caballeros o personas deste dicho reyno salgan del, o de qualesquier ciudad, e villa, e logares, e cotos, e feligresyas, con el Bierço, e que vengan e se presenten personalmente ante nos (…)”, (marzo de 1484).

3.       REVUELTA NOBILIARIA DEL CONDE DE LEMOS (1485-1486).
-Sucesión en el condado. Revuelta y derrota militar nobiliaria. Pérdida territorial y perdón (1486). Recurso judicial del conde de Lemos ante la Chancillería de Valladolid (septiembre de 1502), para recuperar sus posesiones bercianas, “(…) lo qual todo está en la Provincia del Bierço”. Nueva ocupación militar de Ponferrada (1507). Posterior sentencia contraria a sus pretensiones  (septiembre de 1513). 

4.       REORDENACIÓN TERRITORIAL REAL:
4.1 Creación del marquesado de Villafranca. Control parcial del mismo de los condes de Benavente, aliados de los Reyes Católicos.
4.2 Compra real de Ponferrada (1486). La villa pasa a ser realenga. Beneficios económicos (ferias y mercados).  
4.3 Creación del corregimiento (Juan de Torres, corregidor de Ponferrada y El Bierzo, feb. 1487). Establecimiento de oficiales reales (alcaide, recaudadores…). Imposición de la justicia real y policial con la Sta.  Hermandad.
4.4 Constitución de la Provincia de El Bierzo. (Sebastián Balboa, alcalde mayor de la provincia de El Bierzo, con la villa de Ponferrada, oct. 1486).
4.5. Ordenación fiscal con la provincia de El Bierzo-partido de Ponferrada. Cobro de tributación real (servicios, alcabalas, hermandad, etc).
4.6. Reforma monástica (S. Pedro de Montes, Carracedo, S. Andrés de Espinareda…)



B. LA PROVINCIA BERCIANA DEL ANTIGUO RÉGIMEN.

1. CONCEPTUALIZACIÓN PROVINCIAL GENERAL.
-La provincia romana fue un territorio conquistado dirigida por un gobernador. Este contenido conceptual se divulgó a través del derecho romano en la Edad Media. Las provincias se asimilaron a diversos distritos territoriales:
·         Provincia como reinos medievales de la península o como adelantamientos de León o Castilla.
·         Provincia como territorio dependiente fiscalmente por una ciudad con voto en Cortes de Castilla. La capital leonesa tenía la representación de León, Asturias y El Bierzo.
·         Provincia como distrito fiscal mayor. Casos de los partidos-provincia de León, Asturias y Ponferrada (Censo fiscal de 1530), o las 7 provincias de Galicia (Mondoñedo, Santiago, Tui, Lugo, Ourense, A Coruña y Santiago).
·         Dentro de las provincias había partidos fiscales menores. Como ejemplo los 7 partidos de la provincia de Zamora (del vino, del pan, de Sayago, de Carvajales, de Távara, de Alcañices y de Mombuey). También podemos encontrar grandes partidos de corregimientos que agrupan a estas instituciones de la Península (s. XVII).

   2. CARACTERIZACIÓN DE LA PROVINCIA BERCIANA.
-Pleno reconocimiento territorial claramente delimitado. La Provincia de El Bierzo muestra la unidad territorial frente a las instituciones y los territorios vecinos.
-No institución en sentido estricto porque carece de órganos propios. Cierto reconocimiento institucional de la Provincia de El Bierzo a través de la vinculación con el Corregidor de Ponferrada desde su creación.
-No autonomía ni independencia, dependencia de los corregidores y del Consejo Real o de la Cámara de Castilla.
-Provincia fragmentada, integrada por diversas jurisdicciones, reales, señoriales, laicas y eclesiásticas, regulares y seglares.   
-Permanencia secular como factor de consolidación (siglos XV al XIX).
-Institución social al ser asumida por la sociedad berciana. Creadora de conciencia territorial colectiva y prestigiosa porque representa la superioridad de la justicia real sobre la señorial.
-Reconocimiento institucional. Las otras instituciones reconocen la existencia de la Provincia de El Bierzo en su documentación histórica.
-Regulación legal indirecta a través de la normativa de corregidores, fiscal, etc.

3. ORGANIZACIÓN INTERNA.
 Diseño organizativo mínimo.
-Oficiales reales. El corregidor de Ponferrada tiene carácter municipal y territorial (justicia, gobernanza, fiscalidad, militar…). Otros oficiales: el alcalde mayor, el alcaide de la fortaleza, los arrendadores fiscales, recaudadores, cogedores, etc.
-Capitalidad de El Bierzo. En documento de Carlos V (1535) consta Ponferrada como capital de la Provincia de El Bierzo (M.J.G.G. El Bierzo a finales del siglo XVIII). “Con el papel de 16 de mayo de 1744 aparece un memorial de la villa de Ponferrada, capital de la Provincia del Vierzo, en el Reyno de León (…)”, Cédula real de Carlos III, sobre exención de pago impuesto del hospicio de Astorga,  mayo de 1788.

4.  TERRITORIO.
 Graduación de los ámbitos territoriales diversos:
4.1 Villa de Ponferrada. El corregidor preside y controla el ayuntamiento de la capital-cabeza de El Bierzo.
4.2  Tierra y jurisdicción de Ponferrada. Ponferrada ejerce señorío sobre las 13 aldeas de su tierra: Bárcena del Río, Campo, Carracedelo, Columbrianos, S. P. Devesas, Fontesnovas, S. Lorenzo, S. A. de Montejos, Sto. T. de las Ollas, Onamio, Toural de Meraio, Ozuela, Paradela de Muces y Vilalibre. En 1924 se incorporan pueblos de la Meridad de Cornatelo (Borreis, A Chana, Orellán, Paluezas, Rimor, Rioferreiros, Santalla, Valdecañada, Vilavella y Voces).
4.3 Gobernación (territorios realengos).Los Barrios de Salas, villa de Molinaseca, S. Esteban de Valdueza, Sto. Alejandro, Magaz de Arriba, Valle de Ancares, Noceda, Riego de Ambrós, Acebo, etc.
4.4 Provincia de el Bierzo. Con jurisdicción de Lucillo (en Somoza astorgana), la Merindad de Aguiar (con concellos en Valdeorras), sin Ribas del Sil de Arriba y de Abajo (son del partido de León), la Gobernación de la Cabrera (pasa en siglo XVII a la Casa de Alba, partido de León).
4.5 Fuera de El Bierzo(O Cebreiro, Valdeorras, Laceana, Astorga…).



5. POBLACIÓN.
 Fomento de la conciencia colectiva territorial (provincial) y religiosa entre bercianos
-“Verdadero retrato, de la Milagrosa Imagen de la Madre e de Dios que en la villa de Ponferrada, venera por su patrona la provincia de el Bierzo, con el título de la Encina por haberse hallado esta imagen soberana en el hueco (…)”, (grabado de Manuel Sutil, 1750).

6. RECONOCIMIENTO POR OTROS ÁMBITOS INSTITUCIONALES.
Entre los diferentes ámbitos institucionales, el Reino de León, la Chancillería de Valladolid, la Audiencia del Reino de Galicia, el Obispado de Astorga, la Provincia de León, el Adelantamiento de León, el corregidor de León, el regimiento de la ciudad de León, etc. se reconoce expresamente la Provincia de El Bierzo.
-Con el Reino de León. “Sr. Dn. Thomás López: Mui Sr. Mio: acompaña la nómina de las villas y lugares que comprende esta Provincia de el Vierzo, hoy Reino de León, aunque antiguamente lo fue de el de Galicia, sita entre los puertos de Fuenzevadón y Zebrero (…)”, carta del corregidor de Ponferrada, 17 julio de 1770.
-Con el Principado de Asturias, “Decimos: que por quanto todos los vecinos de los lugares de que se compone este Valle de Fornela, y otras muchas personas así de la Provincia de el Vierzo, y Reino de León y Principado de Asturias pasan y transitan recíprocamente de parte a parte  por el Puerto del Trayecto, que media entre este dicho Valle de Fornela, de la jurisdicción y abadía de San Andrés de Espinareda, y el lugar de el Revollal, que se alla a la falda de el dicho puerto a la parte de allá (…)” (pleito ante Chancillería de Valladolid de 19 de agosto de 1749).
-Con Chancillería de Valladolid. “Muy Poderoso señor, Santiago Gómez Delgado en nombre del concejo, Justicia, regimiento y vecinos del lugar de Santalla, Jurisdicción de Cornatelo, en la Provincia del Vierzo, Reyno de Galicia (…)”, Pleito por devesa, de mayo de 1767.
-Con las Cortes de Castilla. La Comisión del Reino reconoce “que las causas porque se hiço esta gracia al Reyno de Galicia y demás lugares referidos de la provincia de León son los mismos que se vale la provincia de Ponferrada (…)”, (1657).
-Con el Obispado de Astorga. “Este es Santa María de Carracedo, sito en el Reino de León, en el obispado de Astorga, en la Provincia que llaman El Bierzo, entre Villafranca y Ponferrada, no lejos de Cacabelos (…)” (según Antonio de Yepes, Crónica General de la Orden de S. Benito, 1617).
Libro “Quaresma Sagrada de la Pasión de Christo (…). Compuesta y ordenada en dos partes por el RPM Fr. Zacarías Sánchez, Luengo y Villalba, del Orden de S. Bernardo, y Abad que ha sido de su Monasterio de Santa María la Real de Carracedo en el Reyno de León y Provincia del Bierzo” (Valladolid, 1807).


-Con el Adelantamiento de León. En 1567 petición de Ponferrada, “la justicia y regimiento de Ponferrada tiene hecha cierta información diciendo que los alcaldes mayores desta Audiencia del Adelantamiento de León no pueden hacer justicia de los negocios que se ofrecen en el Bierzo por estar lejos de a donde suele residir el audiencia y que más conviene que se le cometan los negocios de aquella provincia a el corregidor de Ponferrada y se le quiten a el adelantamiento de León (…)”.
Delimitación del Adelantamiento de León: “Salvo que en el distrito del dicho adelantamiento están tres corregimientos realengos que son el de la ciudad de León y de la villa de Sahagún que es del corregimiento de Carrión y la villa de Ponferrada, los cuales dichos corregimientos tienen sus lugares distintos de la jurisdicción del dicho adelantamiento que no entran ni salen de el” (…) “hasta llegar a la raya de Galicia, que se divide por un fito de piedra como del alto de la estatura de un hombre y este fito de piedra tiene una cruz a un lado y divide los reinos de León y Galicia, y de allí baja por los fines de la provincia del Bierzo (…)” (AGS, 1598).
-Con el corregidor de León. “el Corregidor Intendente general de la Real Hacienda de León y su Reino (…). D. Joaquín de Saura y Saravia, Corregidor, Justicia Mayor y Superintendente general de Rentas Reales, Servicio de Millones de ella (…)”, (abril de 1740).
-Con el regimiento de León. Conde de Benavente frena alistamiento por parte de un regidor de León para guerra de Portugal, “Hordeno y mando a la justicia y regimiento de la villa de Ponferrada y a las demás de la provincia del Bierço no consientan que se saque della (…) soldado ninguno ni contribuya con maravedís ningunos (…)”, (13 de marzo de 1641).
-Con concejos bercianos, “Sépase que nos, los vecinos y concejo, justicia y regimiento de esta villa de Tombrio de Abajo, provincia del Bierzo, reino de León y Obispado de Astorga, estando juntos y congregados en el sitio acostumbrado de la casa del concejo, convocados a él por son de campana tañida (…)” (L. Rubio Pérez, el marco institucional…).

7. TEMPORALIDAD. 
Amplia continuidad secular (siglos XV al XIX). Antecedentes históricos en documento monasterio de Samos, “in provincia Bergido (año 973), consecuente con el proceso de individualización territorial, “sive in provincia Gallecie, sive in Bergido, sive in terra de foris (…), diploma de la catedral de Oviedo, año 929.

O Bierzo, decembro de 2012.

http://sites.google.com/site/obierzoxa
http://www.facebook.com/xabierlagomestre
 www.twitter.com/obierzoxa
 http://www.blogoteca.com/obierzoxa http://obierzoceibe.wordpress.com http://www.ciberirmandade.org/falaceive www.ponferrada.org www.partidodelbierzo.es