miércoles, octubre 28, 2009

LA PROVINCIA FISCAL DE PONFERRADA EN 1530 (2ª PARTE)


LA PROVINCIA FISCAL DE PONFERRADA EN 1530 (2ª PARTE),

por Xabier Lago Mestre, colectivo Fala Ceibe do Bierzo.



La tercera gran receptoría de la provincia de El Bierzo se denominaba de las jurisdicciones fiscales del servicio “que andan sobre si”. Comprende un total de 18 receptorías menores que gozaban de personalidad fiscal independiente. Seis de esos distritos fiscales eran realengos, son los casos de Salas de los Barrios (con 118 vecinos), Molinaseca (89 pecheros), Noceda (58), San Esteban de Valdueza (45), Castropodame (26) y Magaz de Arriba y de Abajo (con vecinos que se declararon hidalgos exentos). Aparte de estas receptorías había otras 12, adscritas a jurisdicciones señoriales. La más importante de todas era la de Bembibre y su tierra, señorío con 30 lugares y 713 vecinos pecheros. Señoriales también eran Pardamaza (15 vecinos) y Primou (12).


La mayoría de los distritos fiscales de esta tercera gran receptoría se formó a partir de las jurisdicciones eclesiásticas. Dependientes de la Catedral de Astorga fueron dos territorios. Uno con Las Somozas (Busnadiego, Chana de Somoza, Filiel, Lucillo, Luyego, Piedras Albas, Pobladura y Villalibre de la Sierra) con 200 vecinos. Y otro integrado por Albares de la Ribera, San Justo de Cabanillas, Santa Marina de Torre y Torre del Bierzo, con un total de 108 pecheros.


Bajo la influencia de Astorga estaban también los entes fiscales formados por Toreno y otros pueblos (Cabañas de Dornilla, Cubillos del Sil, Faro, Langre, Librán, Pradilla, Posadina, San Pedro Mallo, Tombrio de Arriba y Valdelaloba) con 111 vecinos. Otra receptoría comprendía Santa Cruz de los Montes y Santibáñez de Montes con un padrón de 42 pecheros. La iglesia mayor de León poseía Molinaferrera (55 vecinos).


Las 4 grandes abadías bercianas tenían también sus respectivas receptorías. El monasterio de S. Pedro de Montes poseía 9 concejos (La Cisterna, Manzanedo, S. Clemente, S. Cristobal, S. Cosme, S. Juan, Santullano, Valdefrancos y Villanueva) con un total de 150 vecinos. La abadía de Compludo tenía otros 9 pueblos con 90 vecinos distribuidos por Carracedo, Compludo, Espinoso, Folgoso del Monte, Palacios, Riego de Ambrós, Tabladillo y Tejedo. El monasterio de S. Andrés de Espinareda estaba formada por 25 concejos, con un padrón de 82 vecinos. La receptoría de Carracedo tenía 45 pecheros distribuidos por 9 pueblos (Campo de Naraya, Carracedo, Lago de Carucedo, Narayola, Paradela del Rio, S. Andrés de Montejos, Sorribas, Vilamartín y Vilaverde de la Abadía).


El cuarto espacio fiscal berciano lo formaban las receptorías de los lugares que no habían pagado el servicio de la Corona hasta el año de 1530. Estaba formado por 21 receptorías de impuestos reales. En el señorío de los marqueses de Villafranca encontramos Cacabelos (con 300 vecinos), la merindad de Aguiar (230), merindad de Valcarce (200) y merindad de Valboa (60). En el realengo valle de Ancares había 100 pecheros, en Congosto (60 vasallos de la Iglesia de Astorga). Mientras que en Foncebadón se localizó un solo pechero pobre, en Sésamo y Fresnedo (señoríos de Diego Osorio) eran todos hidalgos, igualmente en Tremor de Abajo (señorío del conde de Alba de Liste) todos sus vecinos se declararon exentos del pago.


Como dato curioso de la competencia a la hora de recaudar tributos, entre los señoríos bercianos y la Corona de Castilla, traemos a colación el ejemplo de la merindad de Valcarce. Un documento histórico de la época tratada nos dice que “La merindad de Balcaçer no paga servicio diciendo que son todos hidalgos, y pagan al marqués cada vezino della un toçino, y treinta y çinco maravedís de yantar y una gallina, y esto anda en renta. De manera que para pagar el servicio a su magestad dizen ser hidalgos, y para pagar al marqués son pecheros”. Queda clara la contradicción entre el pago al Rey y al marqués, para el primero son los vecinos hidalgos, pero para el segundo son pecheros pagadores.

O Bierzo, octubre de 2009.
www.obierzoceibe.blogspot.com

sábado, octubre 24, 2009

LA PROVINCIA FISCAL DE PONFERRADA EN 1530 (1ª PARTE)


LA PROVINCIA FISCAL DE PONFERRADA EN 1530 (1ª PARTE),
Por Xabier Lago Mestre, colectivo Fala Ceibe do Bierzo.



La Corona de Castilla estaba organizada en provincias a efectos de fiscalidad. A efectos fiscales el Reino de León estaba formado por León, Asturias de Oviedo, Ponferrada, Tierras del Conde de Benavente, Zamora, Toro y Salamanca. Las ciudades con el privilegio de representación en las Cortes castellanas ostentaban la capacidad de recepción de los recursos fiscales de sus respectivos territorios dependientes. Así la ciudad de León recaudaba los tributos reales de los tres territorios dependientes: provincia de León, partido de Ponferrada y partido de las Asturias de Oviedo. Pero la documentación del siglo XVI presenta constantes referencias a la llamada Provincia de Ponferrada. Podemos decir que a efectos fiscales la región berciana englobaba a un gran partido con equivalencia a una provincia. Dentro de la provincia de Ponferrada había distintos partidos o distritos fiscales menores.


La provincia de Ponferrada, para el repartimiento del servicio a la Corona de Castilla, estaba dividida en 4 jurisdicciones fiscales que funcionaban como receptorías mayores. Estos cuatro espacios territoriales de El Bierzo comprendían: Ponferrada y su tierra, el marquesado de Villafranca y sus merindades, las jurisdicciones fiscales que “andan sobre sí”, y las receptorías de los lugares que no habían pagado su servicio. Veamos pues cada una de esas grandes receptorías, según la información ofrecida por el profesor Juan M. Carretero Zamora (La Averiguación de la Corona de Castilla, 1525-1540…).


La receptoría de Ponferrada y su tierra estaba controlada por la villa realenga. Todos sus lugares eran realengos, menos la entidad fiscal integrada por Arganza, Villanueva, Canedo y la mitad de Las Cabañas, que eran señorío laico. Esta receptoría mayor de Ponferrada incluía la capital, el mayor núcleo de población con 158 vecinos. Otra entidad fiscal menor estaba formada por Carracedelo, Orbanallo, Ozuela, Paradela, Pardamaza y San Lorenzo. La entidad fiscal integrada por Columbrianos, Fuentes Nuevas y S. Pedro de Devesas, con un total de 58 vecinos. Los lugares de Campo, Santo Tomás de las Ollas, Toral de Merayo y Villalibre poseían un padrón fiscal de 45 pecheros. Por último, Las Cabañas (la mitad era realengo), Fabero y Onamio registraron 39 vecinos pecheros.


RECEPTORÍA FISCAL DE VILAFRANCA DO BIERZO.


La segunda receptoría fiscal que analizamos es la del marquesado de Villafranca y sus merindades. Los titulares del marquesado intentaron controlar la fiscalidad real en su territorio mediante la creación de esta receptoría mayor. Recordemos siempre había cierta competencia entre la fiscalidad real y señorial de los propios marqueses. Lo que recaudaba la Corona de Castilla en El Bierzo occidental y sur quedaba fuera de los trabucos señoriales. Esta receptoría de Villafranca comprendía por 3 jurisdicciones: La de Villafranca del Bierzo y su jurisdicción, la merindad de Corullón y el lugar de Campelo. La merindad de Corullón incluía Dragonte, Hornixa, Horta, Viariz y Vilagroi. Otras dos jurisdicciones fueron las de las merindades de Cornatelo (con 60 pecheros) y de Cabreira y Ribeira (con otros 746). Como dice el profesor Juan Carretero Zamora, “sin nexo administrativo y fiscal alguno” con esta receptoría de Villafranca, aparecen dos pequeñas receptorías dependientes del monasterio de Peñalba. Se trata de Santiago de Peñalba y Bouzas (13 vecinos), y Santa Lucía (12 pecheros).


O Bierzo, outubro de 2009.


http://www.blogoteca.com/obierzoxa
http://www.ciberirmandade.org/falaceive
http://www.partidodelbierzo.com/

martes, octubre 20, 2009

PROCESOS DE RESISTENCIA LINGÜÍSTICA NO BIERZO (2ª PARTE)


OS PROCESOS DE RESISTENCIA LINGÜÍSTICA NO BIERZO (2º PARTE)

por Xabier Lago Mestre, colectivo Fala Ceibe do Bierzo.



No eido socio-económico, medran as empresas locais e autónomos que van tomando conciencia da importancia comercial que pode ter a presenza da cultura galega. Así atopamos empresas con nomes en galego, amosando a súa cartelería nesta lingua (bares, tendas, restaurantes…). Certas empresas xa amosan os seus produtos con etiquetaxe parcial en galego (viños, froitas…), en parte pola relación entre o produto e a terra con toponimia galega onde se cultiva. A publicidade parcial en galego ten potencialidades sen explotar, pois podería favorecer as vendas de produtos bercianos en Galiza e Portugal, e incluso ser atraínte para os turistas da Comunidade Autónoma veciña que visitan O Bierzo.


Mención especial merece o tema dos medios de comunicación do Bierzo. Por suposto, os chamados tradicionais (xornais, revistas, radios e televisión) non permiten o uso do galego, nin oral nin escrito. Eles argumentan esta discriminatoria decisión en que se dirixen a un público maioritario en castelán. Aínda así hai que recoñecer a importancia que teñen estes mass media na difusión da nosa propaganda e información galegueira. Estes medios teñen unha gran difusión, un prestixio social e un poder mediático que debe ser aproveitado pola minoría galego-berciana. Dar a nosa información en castelán non é o mellor, pero peor sería desaproveitar eses medios por non editar en galego. Todo isto permite fixar un proceso informativo que dá protagonismo á minoría etno-cultural. A información continuada facilita a eliminación de prexuízos antigalegos, crea conciencia bilingüe entre todos, e permite o recoñecemento social da minoría galego-berciana.


Un futuro máis positivo pode abrirse coas novas tecnoloxías da información. Así os medios de comunicación na Internet admiten máis o bilingüismo. O problema actual é que a internet ten un seguimento maioritario só pola mocidade (blogues, foros, redes sociais…), polo tanto, haberá que agardar anos para a súa difusión xeneralizada.


Traemos a colación a demanda da TVG porque, ante o vindeiro peche analóxico, vai deixarse de ver esa televisión no Bierzo. Velaí a actual mobilización para que se poida recibir canto antes o sinal da TVG Dixital. Neste senso xa se están tramitando sendas resolucióis nos Parlamentos de Galiza e Castela e León para tratar de solucionar este problema que esixirá a colaboración entre os dous Gobernos autonómicos. Para a minoría galego-berciana é fundamental que se poida ver a TVG Dixital, de cara a mantermos a presenza televisiva do galego. A TVG ten feito moito polo prestixio e difusión mediática do noso idioma, e polo achegamento entre Galiza e O Bierzo, algo que non se debe estragar pola falta de cooperación interautonómica veciña.


O poder político, representado polos partidos, xoga un papel sobranceiro no futuro do idioma galego no Bierzo. Non se pode negar que a presión social continuada está provocando unha toma de conciencia lingüística na militancia dos partidos. O problema é que as executivas locais e comarcais dos partidos dependen de executivas de León e Valladolid, as cales determinan estratexias políticas uniformizadoras e globais, sen ter en conta as necesidades culturais do Bierzo. Hai tamén partidos rexionalistas minoritarios no Bierzo (PB, PRB e MAS) pero que teñen problemas ideolóxicos para conciliar o seu bercianismo e a presenza da minoría galego-berciana. O certo é que o BNG defendeu numerosas resolucióis a prol da defensa do galego do Bierzo nas Cortes Xerais, o Parlamento Galego e Parlamento Europeo, mentres que o PSOE fixo o mesmo nas Cortes de Castela e León. A presión social e política ante estas institucióis tivo numerosos resultados positivos pero tamén fracasos, como a falta do recoñecemento de oficialidade do galego na reforma do Estatuto de Autonomía de Castela e León de 2007.

O REMATE.


Dende o punto de vista socio-xurídico, non resulta lóxico que falantes da mesma lingua galega teñan ou non recoñecidos dereitos lingüísticos plenos. Isto último acontece cos falantes galegos do Bierzo. Por vivir na Comunidade Autónoma de Castela e León os bercianos non temos recoñecidos eses dereitos, mentres que os nosos veciños, da outra vertente do porto de Pedrafita si. A lóxica política actual permite esta desigualdade xurídica, que ten bastante de discriminación lingüística, pero difícilmente se poderá manter este contexto legal no futuro. A lexitimidade da minoría galego-berciana tarde ou temprano vai a impoñer a súa xustiza social, fundamentada no ordenamento xurídico internacional, europeo e estatal. Sen dúbida a actual resistencia antigalega dos políticos da Comunidade de Castela e León será derrubada. En fin, resulta lamentable que uns políticos casteláns aproveiten o seu poder institucional para impoñermos a súa ideoloxía monolingüe, e non concedan dereitos culturais á minoría galego-berciana.

O Bierzo, outubro de 2009.
http://www.obierzoceibe.blogspot.com/

jueves, octubre 15, 2009

OS PROCESOS DE RESISTENCIA LINGÜÍSTICA NO BIERZO (1ª PARTE)


OS PROCESOS DE RESISTENCIA LINGÜÍSTICA NO BIERZO (1ª PARTE),
Por Xabier Lago Mestre, Pte. colectivo cultural Fala Ceibe do Bierzo.



O galego é idioma propio de tres territorios estremeiros, a saber, Navia-Eo, O Bierzo occidental e As Portelas da Alta Seabra. Cada zona posúe a súa caracterización sociolingüística que esixe estudos particularizados. Neste caso imos fixarnos nos procesos de resistencia da comunidade etnocultural galego-berciana.


AS ESTRATEXIAS REIVINDICATIVAS.
A demanda do ensino do galego é fundamental para a minoría galego-berciana. Lembramos que o galego se fala pero que non se sabe escribir polo descoñecemento da correspondente norma gramatical. A pesar de certos medos a que dita norma rematase co galego dialectal do Bierzo, nesta rexión estremeira o debate sobre a creación dunha norma galego-berciana non se concretou, todo o contrario que en Navia-Eo.


O ensino voluntario do galego nos centros escolares esixíu moito esforzó e tivo moitas promesas políticas incumpridas. Houbo que agardar máis dunha década, ata o ano 2001, para que a Junta de Castela e León ofertase a materia de galego. Hoxe segue a haber graves dificultades na súa execución. Temos centros sen a materia de galego (A Veiga de Valcarce, Carracedelo, Quilous, Fabeiro…), tampouco se garantiza a continuidade do seu estudo en todos os ciclos escolares, non se oferta en todos os niveis (universidade, Uned, ensino adultos…), e atopamos problemas coa obtención dos correspondentes títulos Celga.


No eido das administracióis públicas, o galego non ten presenza institucional. Os bercianos galego-falantes entran nos concellos pero o seu idioma non consta como tal na documentación administrativa. Os concellos rurais non teñen recursos materiais, económicos nin persoais para levar a cabo unha mínima normalización lingüística. Así pois, estas carencias dos concellos só poden ser compensadas polo Consello Comarcal do Bierzo, mediante a creación dun Servizo Lingüístico Berciano.


Mediante Lei de Cortes de Castela e León se creou, en 1991, a Comarca do Bierzo, institución para o exercicio da autonomía territorial. Dende logo o contido desta Lei ten graves carencias, caso do esquecemento da referencia á lingua galega. Neste sentido lembramos que o galego non tivo recoñecemento legal ata a aprobación do Estatuto de Autonomía de Castela e León de 1999, “gozarán de respecto e protección a lingua galega nos lugares en que habitualmente se utilice”. Pero agora está cercana a reforma da vixente Lei da Comarca, o que sen dúbida permitirá o recoñecemento expreso do galego, e o seu uso institucional. O galego poderá ter un uso administrativo parcial, pois non ten declaración de oficialidade en Castela e León.


Ese futuro Servizo Lingüístico Berciano que se demanda apoiará o uso institucional do galego polos concellos (documentación bilingüe, ordenanzas, cartelería, sinais, páxinas web…). Tamén promocionará a utilización desta lingua entre a cidadanía mediante as asociacióis culturais, comunidades escolares e demais. Resulta fundamental o seu protagonismo no ensino non regrado (cursos para persoal administrativo, mestres…). A recuperación da toponimia, maior e menor, debe ser obxectivo prioritario. Non podemos esquecer tamén a tradución do dereito consuetudinario galego-berciano que está todo en castelán por imposición legal.


O Bierzo, outubro de 2009.

http://www.blogoteca.com/obierzoxa
http://www.ciberirmandade.org/falaceive
http://www.partidodelbierzo.com/

martes, octubre 13, 2009

DESPREZO DOS GALEGOS NA LITERATURA CASTELÁ (1ª PARTE)


DESPREZO DOS GALEGOS NA LITERATURA CASTELÁ (1ª PARTE),
Por Xabier Lago Mestre, Fala Ceibe do Bierzo.



O pobo galego foi obxecto dun proceso secular de desprestixio etno-cultural por parte da cultura rival de Castela. O poder cultural tratou de asoballar a cultura e a lingua galegas porque éstas cuestionaban coa súa existencia a unidade da patria. A lingua castelá tiña o privilexio do control ideolóxico e social na Coroa de Castela. Tomamos pois os exemplos que nos proporcionan os escritores casteláns, principalmente do Século de Ouro español, para demostrar a proceso de desprestixio dos galegos e das galegas, e da súa cultura minorizada.


Lope de Vega recolle na súa obra que “Gallegos. Gente non sancta./ Esto el vulgo que los nobles/ es de lo mejor de España”. Recordemos que foi secretario do Conde de Monterrei e camareiro do Marqués de Sarria, por iso cóidase de criticar á nobreza galega, para a cal traballou. Do mesmo autor temos, “Galicia, nunca fértil de poetas/ mas si de casas nobles,/ ilustres capitanes y letrados”. Algo tería que ver nisto último da falta de literatos galegos que a súa poboación tivese que expresarse por escrito nunha lingua allea, a castelá. Noutro lugar Lope comenta que “Hay gallega, rolliza como un nabo/ entre puerca y mujer, que baja al río/ y lava más gualdrapas que un esclavo/ cantando como un carro en el estío”. As galegas que ían a servir á capital da Corte non eran santo da súa devoción. O mesmo acontecía cos criados, “Porque han de ser los criados/ (salvo en todo los gallegos)/ obedientes como ciegos, y, como mudos, callados”.


A obra de Lope amosa como os galegos, ante tanto desprezo castelá, intentan facerse pasar por portugueses, xa que a lingua lusa goza de máis prestixio cá galega. Vexamos pois un curto diálogo entre personaxes. “ANG.- ¿De donde sois?/ DL.- Soy gallego/ CAR.- Y yo, hablando con perdón. / ANG.- Por cierto, buena nación./ DL.- Jamás yo mi patria niego./ Galicia es mi natural./ ANG.- Pues es no poco maravilla;/ que el gallego acá en Castilla/dice que es de Portugal”. O escritor teatral Tirso de Molina, na súa obra “La gallega Mari-Hernández” tamén teima na semellanza entre os dous idiomas, galego e portugués, “No dice mal el portugués lenguaje/ Pues se distingue poco/ De la lengua gallega”.


O poeta Francisco de Quevedo apoia esta esta estratexia antigalega no seu romance “Instrucción y documentos para el noviciado”, no cal inclúe “Con un cuerto de turrón/ y con agua y con gragea,/ goza un Píramo barata/ Cualquier Tisbe Gallega (…)”. Clara referencia ás criadas galegas, das cales os satíricos ríanse delas por sucias e estúpidas. O outro romance “Hero y Leandro en paños menores”, contén “Corita en cogote,/ y Gallega en ancas;/ Gran mujer de pullas/ para los que pasan (…)”. Novo exemplo da burla pola fealdade das galegas. En fin, o Quevedo aproveitouse das desgrazas galegas para provocar a risa fácil e sen xeito.


Vemos pois como a muller galega é obxectivo predilecto dos soeces escritores casteláns. Por suposto, que as criadas galegas non estaban para presumir e lucirse aos ollos destes machistas da literatura do Século de Ouro. A esta dinámica antigalega tamén se apunta Jaime Orts, en 1594, “Bien es que seas gallega/ Como sardina arencada…/ Y tienes tan grande gala/ En el mal, que no se iguala/ Ninguna en tus malas tretas”. Pola outra parte, O Quijote de Avellaneda recolle “No le faltará una moza gallega que le quite los zapatos, que aunque tiene las tetas grandes, es ya cerrada de años, y como vuesa merced no cierre la bolsa, no haya miedo que cierre los brazos”. O fácil é a xeneralización, mediante os peores males sociais, o difícil é a matización dos colectivos etno-culturais.


O Bierzo, outubro de 2009.

http://www.blogoteca.com/obierzoxa
http://www.ciberirmandade.org/falaceive
http://www.partidodelbierzo.com/

sábado, octubre 10, 2009

O CONDADO DE BENAVENTE, GALIZA E O BIERZO.


O CONDADO DE BENAVENTE, GALIZA E O BIERZO,
Por Xabier Lago Mestre, Fala Ceibe do Bierzo.



Unha casa señorial foránea que tivo moita relación coa nosa rexión berciana foi a dos Benavente. Dende logo que non se pode negar que o condado de Benavente intentou en varias ocasióis facerse con posesióis no Bierzo. Territorio onde tivo que competir co obispado de Astorga e co conde de Lemos. A seguir veremos algúns exemplos da incidencia do condado de Benavente na nosa rexión.


Todos sabemos da presenza da revolta dos irmandiños galegos no Bierzo. Pero como non podería ser doutro xeito tamén eles estiveron nos territorios veciños de Navia-Eo e Seabra. Ese levantamento traía liberdade aos asoballados labregos, porén o apoio popular foi grande en todos os lugares do noroeste peninsular. Pescudando na documentación do condado de Benavente atopamos certo relato sobre a represión que se fixo no pobo seabrés de Cobreros, “Dizen que quan do la hermandad vieja, quando la tierra se levantó de boz de la dicha hermandad, por lugar de más çercano de la fraga y montes, todos se acogían allí para se defender. Y que por aquella cabsa el señor conde mandó poner fuego al lugar, y que todo se quemó y que quedaron perdidos, que piden se les faga satisfaçión (…)”. Dende logo que o conde de Benavente foi moi duro nesta represión cando ordenou queimar todo o pobo con veciños dentro. Razón pola, anos despois, os descendentes que sobreviviron piden os correspondentes reparos. Sobre o mesmo tema, outro veciño de Póboa de Seabra declara no dito preito polas indemnizacióis que “Al tiempo que su señoría fue a Sanabria abrá obra de quarenta años poco más o menos, el tiempo de las ermandades su señoría por atemorizar a jente que estava sobre Sanabria mandó quemar el lugar de Cobreros (…).


Pero xa é hora de concretar as aspiracióis territoriais do condado de Benavete na rexión berciana. Los Barrios de Salas foi un dos seus obxectivos. Por carta de mercede, do rei Enrique IV, con data de 30 de maio de 1464, sabemos da cesión da alcaldía de apelacióis dos Barrios ao conde Rodrigo Pimentel. Consiste este nomeamento por xuro de herdade de alcalde maior e xuíz das apelacióis e das alzadas dos Barrios e a súa xurisdición. Así lemos “Puedan conosçer en grado de apellaçion o de nulidad delas dichas causas delos dichos lugares de Los Barrios agora sean çeviles o creminales o mistas (…)”. Deste xeito, quedaba a xurisdición do conde de Benavente por enriba da dos meirinos ou alcaldes do Adiantamento Maior de León. Esta doazón é confirmada polo infante-rei Alfonso, en xaneiro de 1466, como premio tralo apoio do conde Rodrigo Pimentel na guerra sucesoria. Os de Benavente souberon moverse ben na Corte, así o rei Enrique IV sube ao trono en 1454 e nomea membro do Consello Real ao conde de Benavente.


Por certo, Os Barrios de Salas estaban integrados por: Salas, Villar e Lombillo e barrio de Quintanilla. Xuntos formaban unha behetría que consistía en que tiñan capacidade de elixir señor por iso en numerosas ocasióis xurdiron conflitos co Obispado de Astorga. En maio de 1449 preitean o Bispado de Astorga e o concello polo señorío e xurisdición, onde se alega usurpación polos sucesivos condes de Benavente, pai e fillo, o que provoca a excomuñón de ámbolos dous. Outro preito de 1523 indícanos que os ditos Barrios de Salas pasaron de behetría a señorío mediante encomienda, fenómeno típico dos secúlos XIV e XV, mediante a cal se cede a xurisdición e maila administración a un señor laico. En fin, Os Barrios de Salas do Bierzo non estiveron nunca integrados no condado de Benavente, pois nunca foi señorío pleno deste senón que houbo cesión dos dereitos derivados xa vistos


O Bierzo, outubro de 2009.

http://www.blogoteca.com/obierzoxa
http://www.ciberirmandade.org/falaceive
www.partidodelbierzo.com

miércoles, octubre 07, 2009

A TOMA DE CONCIENCIA LINGÜÍSTICA COLECTIVA NO BIERZO.


A TOMA DE CONCIENCIA LINGÜÍSTICA COLECTIVA.
Por Xabier Lago Mestre, Fala Ceibe do Bierzo.
falaceibe@yahoo.es


Os cambios na mentalidade social son lentos pero máis se nos referimos á minoría cultural galego-berciana, sen poder político, económico… e condicionada polos prexuízos. Isto non empece que haxa unha vangarda vindicatica, formada por falantes concienciados na defensa da lingua galega. O seu activismo continuado é a mellor estratexia para derrubar os atrancos antigalegos. A resistencia da minoría ante a maioría castelá fundaméntase na súa lexitimidade para reclamar o recoñecemento de dereitos lingüísticos, como xa teñen outras minorías etno-culturais do Estado. Incluso prende paseniño a idea de discriminación e desigualdade no tratamento xurídico dado aos galego-falantes do Bierzo. Dita agresión xurídica pode fornecer máis a conciencia colectiva da minoría co paso do tempo, e fomentará a mobilización social na demanda dos seus dereitos lingüísticos.


Na toma de conciencia lingüística no Bierzo non se pode esquecer a influenza de Galiza. Os procesos de normalización lingüística da Comunidade Autónoma veciña son un exemplo a seguir. Como tampouco se pode prescindir da axuda institucional que veña de máis aló do porto de Pedrafita, da Xunta de Galiza, das universidades e demais. Axuda de fóra que deberá compensar a escaseza do apoio institucional de Castela e León. Ademais, a pervivencia do galego do Bierzo dependerá da situación deste idioma en Galiza (política, económica, mediática, etc). O futuro do galego do Bierzo para nada está no illamento territorial, senón na fixación de novos vincallos con Galiza que o prestixien máis, e permitan inserilo mellor no ámbito cultural global galego-portugués-brasileiro.


Outro aspecto do proceso de concienciación galegueira é o coñecemento do noso pasado. Hai un descoñecemento xeneralizado da cultura galego-berciana. En parte isto é así porque a elite intelectual preocupouse de investigar a historia das clases dirixentes, deixando nun segundo plano a cultura popular comarcal. Por suposto, para medrar social e economicamente só se podería facer en castelán, velaí a necesidade de crear obra literaria ou ensaio no idioma oficial do Estado. Resulta fundamental dar un pulo aos estudos filolóxicos, históricos, socio-lingüísticos, etnográficos, culturais, musicais e xurídicos (dereito consuetudinario local)... sobre a minoría etno-cultural galego-berciana.


No labor de prestixio cultural da lingua galega hai que salientar o traballo pasado feito por certos persoeiros locais que serven de exemplo social. No século XVIII temos o caso do bieito frei Sarmiento, erudito ilustrado, nado en Vilafranca do Bierzo, que defendeu o ensino do galego. O Rexurdimento galego da segunda metade do XIX amosa a Antonio Fernández e Morales (1817-1896) que publicou “Ensaios poéticos en dialecto berciano” (1861), na lingua galego-berciana. Do mesmo período histórico temos a José Bálgoma Suárez e Francisco de Llano e Ovalle, que publicaron textos illados en galego. Xa no século XX salientamos ao poeta Ramón González-Alegre Bálgoma (1919-1968). O uso do galego que fixeron estas persoas de sona serve para louvar o idioma escrito. Durante séculos esta lingua foi ágrafa, agás na Idade Media, da que conservamos moita documentación en galego-berciano.


Na actualidade a cultura e lingua galegas teñen un rexudimento parcial mediante a intervención de colectivos culturais (Escola de Gaitas de Vilafranca, Fala Ceibe e Xarmenta de Ponferrada, Vagalume de Viladepaos…), bandas de gaitas e de baile (Castro Bergidum, Alegría Berciana, Templarios del Oza de Toural de Meraio, Mencía de Toural dos Vaos…), grupos de música tradicional (Aira da Pedra, Rapabestas, Antubel, Abraxas…), cantautores (Amancio Prada, Aínda…), etcétera. Este activismo ten un forte compoñente cultural, que reforza a identidade colectiva galego-berciana, sen embargo faría falta máis conciencia da necesidade de vindicarmos o recoñecemento legal de dereitos lingüísticos.


O Bierzo, setembro de 2009.
www.obierzoceibe.blogspot.com

lunes, octubre 05, 2009

PONENCIA PARA LA ESCUELA DE OTOÑO DEL PARTIDO DEL BIERZO.


PONENCIA SOBRE LA REFORMA DE LA LEY DE LA COMARCA DE EL BIERZO,
Por Xabier Lago Mestre (1ª Escuela de Otoño del PB, 17/10/09).



Esta ponencia trata de presentar algunas propuestas de reforma de la Ley de la Comarca de O Bierzo. El análisis se realiza siguiendo los correspondientes títulos de la futura norma legal, y se incluyen algunos posibles artículos de interés preferente.


PREÁMBULO.
-El Estatuto de Autonomía de Castilla y León garantiza la autonomía territorial de O Bierzo (artigo 46.3, “Una Ley de las cortes de Castilla y León regulará la Comarca del Bierzo, teniendo en cuenta sus singularidades y su trayectoria institucional”).


A. Reconocimiento de las singularidades de la región: Geográficas (aislamiento geográfico, orografía montañosa, alejamiento periférico, cuenca hidrográfica del Sil-este…), históricas (vinculación con Galicia, Castilla y León), culturales, lingüísticas (existencia de la minoría gallego-hablante), sociales (fuerte conciencia colectiva identitaria que se concreta en varios partidos regionalistas propios), etc.
B. Trayectoria institucional: Reconocimiento territorial, institucional e histórico, mediante condado, tenencia y merindad medievales, provincia del Antiguo Régimen, provincia liberal de Villafranca del Bierzo…


TÍTULO DE LAS DISPOSICIONES GENERALES.
-Objetivo legal: Artículo. “La Ley de la Comarca de O Bierzo tiene por objeto establecer el régimen jurídico especial para proteger las singularidades territoriales mediante la concesión de la autonomía”.
-Definición institucional: Artículo. “La Comarca de El Bierzo es el ente territorial con autonomía política, representación institucional de la comunidad berciana, para la gestión diferenciada de los intereses propios, determinados por sus singularidades, mediante competencias y financiación suficiente”.
-Territorialidad abierta, formada por los municipios de la región natural Sil-este y con el área funcional amplia de Ponferrada.
-Población: Artículo. “El Consejo General de El Bierzo deberá cumplir con las aspiraciones de autonomía la comunidad berciana, y protegerá especialmente los derechos culturales de la minoría gallego-hablante”.
-Artículo. “El complejo institucional propio de la Comarca está formado por el Consejo General Berciano, los ayuntamientos y las juntas vecinales”.
-Simbología identitaria: Reconocimiento de la Capitalidad (administrativa y cultural), Día de El Bierzo, Bandera, Escudo…
-Idiomas: Castellano (oficial del Estado) y gallego (propio e histórico de O Bierzo occidental). El gallego tendrá un uso institucional con el Servicio Lingüístico, los servicios de información bilingües (denominación, documentación, rotulación…), la recuperación de la toponimia gallego-berciana, la normativa local bilingüe, etc.
-Principios de la actuación institucional: Autoorganización, autonormación, autonomía, suficiencia financiera, solidaridad intraterritorial, diversidad territorial y cultural, integración institucional, cooperación interadministrativa, subsidiariedad…


TÍTULO DE LA ORGANIZACIÓN.
-Organigrama: Consejo General de El Bierzo, Presidente, Pleno, Junta de Gobierno, Comisiones sectoriales y Consejo de Alcaldes.


TÍTULO DE LAS COMPETENCIAS.
-Tres tipos de competencias:
A. Propias (derivadas de las singularidades).
B. Impropias (transferidas, delegadas, encomienda de gestión…)
C. Complementarias (derivadas de la solidaridad y de la igualación de los servicios públicos).


TÍTULO DEL FINANCIAMIENTO.
-Variables financieras: Aislamiento geográfico, alejamiento periférico, orografía montañosa, bilingüismo, despoblación rural, envejecimiento poblacional…
-Creación del Fondo de solidaridad intraterritorial (para financiar la igualación de servicios públicos deficitarios de los municipios y pedanías menos desarrolladas).


TÍTULO DE LA PARTICIPACIÓN INSTITUCIONAL Y POPULAR.
-Articulo: “Garantizar el derecho de Iniciativa legislativa berciana, así como la participación en los procedimientos legislativos que afecten a su régimen jurídico especial”.
-Artículo: “Reconocimiento del derecho de información y consulta sobre las disposiciones generales de la Junta de Castilla y León relacionadas con este régimen jurídico especial”.
-Admisión de las consultas populares, concejos públicos, foros electrónicos...
-Artículo: “El Consejo General Berciano ejercerá la acción exterior con otras administraciones por medio de convenios de colaboración y protocolos, con especial atención a la Comunidad Autónoma de Galiza por razón de las singularidades comunes a proteger”.


TÍTULO DEL RÉGIMEN ELECTORAL.
-Elección directa de los consejeros (según la Carta Europea de la Autonomía Local).
-Principio de proporcionalidad de las variables territorio/población (1/2 y 1/2 de los consejeros).
-Principio de territorialidad con representación por distritos electorales (de las diversas comarcas de la región de O Bierzo).
-Principio de pluralismo político (representación de partidos minoritarios que obtengan 3% de los votos, con reparto equitativo de los restos).
-Régimen mayoritario en la elección de los órganos de gobierno (en contra de la actual proporcionalidad de la Comisión de Gobierno).


DISPOSICIONES ADICIONALES.
1ª. Creación de la Comisión Mixta de transferencias y delegación de competencias al Consejo General de O Bierzo.
2ª. La Junta de Castilla y León dictará las disposiciones generales necesarias para el desarrollo de la Ley de la Comarca.
3ª. Respeto de la integridad territorial berciana en las futuras divisiones administrativas.

O Bierzo, outubro de 2009.
http://www.obierzoceibe.blogspot.com/
www.blogoteca.com/obierzoxa
http://www.ciberirmandade.org/falaceive
www.partidodelbierzo.com

jueves, octubre 01, 2009

O REFRANEIRO XEOGRÁFICO DA REXIÓN BERCIANA (2ª PARTE)


O REFRANEIRO XEOGRÁFICO DA REXIÓN BERCIANA (2ª PARTE)

por Xabier Lago Mestre, de Fala ceibe do Bierzo.



Nas terras do Boeza rexistramos diversas competencias entre os seus pobos, pero a rivalidade con Bembibre que non falte.


“En Folgoso mata el oso
en Boeza la potrada
en Igueña los zaratos
en Colinas gente honrada”.


“Anque somos de Noceda
y gastamos canilleiros
cuando vamos a Bembibre
bien que nos mirar pra ellos”.


“En Tejedo están las burras,
en el Valle las albardas,
y en Santibáñez las mozas
para sacarlas al agua”.


“Dos de Bembibre que Dios nos libre,
e os de San Román por ahí se van”.


Non poden faltar as desputas dialécticas entre Vilafranca e os pobos da súa contorna. A capital do marquesado sempre provocou confusos e mesturados sentimentos de admiración, envexa e rancor. E outro tanto aconteceu entre Ponferrada, capital da Provincia berciana, e os seus veciños.


“Vilafranca xente franca,
Columbrianos os marranos,
Fontesnovas os raneiros,
A Válgoma pellexeiros,
Cortigueira matiegos,
Os de Cueto cutarales,
Os de Cabanas cocheiros”.


“Villafranca, boa vila,
Cacabelos, bo lugar,
pero a Toural do Vaos
eu non o podo olvidar”.


“Ponferrada se quema
Molina llora,
porque no se ha quemado
la villa toda”.
Entre os bercianos non poden faltar as competencias entre o cante, o baile e as mulleres

dos diversos pobos.


“Para cantar Ponferrada
y para bailar, los Barrios;
Y para mocitas guapas
viva Toral de los Vados”.


“Para troitas río Sil
para manteca Laciana,
e para rapazas fermosas
Vilalibre ou Priaranza”.


“Soldado de a cabalo
¿onde te aloxas?
En Toural dos Vaos
que hai boas mozas”


Temos exemplos da fachenda dos habitantes de distintos pobos bercianos.

“Xente de Quilóus
vale por dous
e por tres
se é por interese”.


“Xente de Quilóus
e bueis de San Xoán
tralarán”.


“Los mozos de Matachana,
que mueren de frío por andar de gala”.


“Para perejil Toreno,
para fachenda Librán,
y para niñas bonitas
Las Traviesas y Villar”.


O Bierzo, outubro de 2009.

http://www.blogoteca.com/obierzoxa
http://www.ciberirmandade.org/falaceive
www.partidodelbierzo.com