O MOVEMENTO GALEGUISTA NO BIERZO

MOVEMENTO GALEGUISTA NO BIERZO,

Por Xabier Lago Mestre, Pte. Fala Ceibe do Bierzo.

falaceibe@yahoo.es

Na década dos 80 do pasado século XX houbo varios colectivos que tomaron conciencia da necesidade de protexer a lingua galega do Bierzo. Salientamos neste sentido o labor pedagóxico dun grupo de mestres do colexio público de Corullón. Eles tiraron a revista bilingüe A´ Curuxa (1983-1995), un fito dentro das publicaciois que amosan textos en galego. Na cercana Vilafranca do Bierzo xorde a asociación Escola de Gaitas (1989) na defensa da lingua galega. Este grupo organizou sucesivas Xornadas da Cultura e da Lingua Galegas no Bierzo, ao longo da década dos 90, que serviron para presentar diversos relatorios sobre a nosa cultura galego-berciana, as cales teñen continuación agora coas que presenta a Comisión Martín Sarmiento en Vilafranca (2005 e 2006), ademais de consolidar a tradición local dos Maios.

Pero hai que voltar ao comezo da década dos 90 para facer mención á creación da Mesa pola Defensa do Galego no Bierzo (1990), formada basicamente por persoas dos grupos nomeados. Na constitución desta Mesa tivo especial importancia a celebración dos Congresos da Lingua e a Cultura Galegas en Asturias, León e Zamora (Celanova, 1989 e Vilafranca, 1990), que contaron co apoio de sectores académicos e intelecuais de Galiza, e dos cales saíron os correspondentes Manifestos, verdadeiras bases ideolóxicas das comunidades galeguistas estremeiras.

O eixe Corullón-Vilafranca durante anos comandou a reivindicación galeguista no Bierzo por mor destas organizaciois, pero non podemos esquecer que outras tamén traballan dun xeito máis silandeiro a nivel cultural. Referímonos a Carozos de Valboa, Vagalume de Viladepaos, Seraos de Teixeira e demais de carácter local. Todas elas están localizadas no Bierzo occidental, na zona claramente galego-falante (un total de 18 concellos), con multitude de aldeas espalladas polos seus diversos vales e montañas, que sufre os efectos da despoboación, a emigración, a baixa natalidade, a crise agrogandeira, etc. A eses concellos engadimos outros 7 lindeiros, parcialmente galeguizados, onde salientamos o de Ponferrada, o que eleva o número de falantes ata os 35000.

A fines da década dos 90 cremos que se produce unha nova xeira reivindicativa no Bierzo. Esta ten lugar en Ponferrada (66000 h.), a capital rexional que concentra cada ano máis poboación, moita dela orixinaria das comarcas galego-falantes, Ancares, Valcarce, A Cabreira ou Valdeorras. Velaí que paseniño os descendentes urbanos dos galego-falantes inmigrantes van tomando conciencia sobre a súa lingua propia. Un caso peculiar neste sentido é o da asociación Fala Ceibe (www.falaceibe.tk), a cal naceu en 1998 como reacción autodefensiva ante a negativa da Dirección Provincial de Educación de León a impartir clases de idioma galego no instituto “Álvaro de Mendaña” da cidade. Este colectivo deu un novo pulo ao galeguismo, mediante a organización de diversas actividades culturais (Día das Letras Galegas), clases de galego, premios escolares, doazois de libros galegos, revistas e páxinas web, campañas sobre o galego nos centros escolares, nas administraciois locais, na toponimia, no comercio, nos partidos políticos e demais. Non se pode negar que esta reacción reclamadora contou coas facilidades que dá desenvolver o activismo no centro urbano rexional (político, administrativo, mediático...), pois todo o que se fai en Ponferrada ten maior repercusión social sobre o resto do Bierzo.

A comentada centralidade de Ponferrada favorece o dinamismo cultural a todos os niveis. O Instituto de Estudios Bercianos interésase pola cultura galego-berciana cando elabora o Atlas Lingüístico, edita cartularios ou organiza xornadas sobre a lingua galega (1996). Recentemente apareceu outra asociación cultural, Xarmenta (2005), que procura tamén a promoción da lingua galega no Bierzo. Pero sería inxusto esquecer a presenza doutros grupos que traballan pola dignificación da cultura galego-berciana. Incluímos entre eles tanto ás numerosas bandas de gaitas (A Ponte Domingo Flórez, Toural de Meraio, Camponaraia, Ponferrada, Toural dos Vaos, Fabeiro, Fontesnovas... ) coma aos grupos de música étnica (Aira da Pedra, Abraxas, Rapabestas e demais.

Entre todos estes colectivos facemos un grande esforzo por atraer máis á mocidade cara á cultura galego-berciana. Neste sentido os centros escolares do Bierzo, que imparten clases voluntarias do noso idioma, cumpren un importante papel na socialización en galego do seu alunado. O prestixio do galego que os colexios realizan se transmite ás familias, veciñanza e demais. Así recuperamos parcialmente a comunicación interxeracional en galego, agora os descendentes dignifican o idioma minorizado dos seus proxenitores. O uso das novas tecnoloxías da información resulta tamén clave no proceso de galeguización da mocidade ao identificarmos este idioma coa modernidade, á vez que se rexeitan os vellos prexuízos lingüísticos (ruralidade, pasado, inutilidade, etc).

O reto máis importante para o movemento galeguista está na súa capacidade de asimilación do bercianismo social. Lembremos que a cidadanía desta rexión estremeira ten unha forte conciencia identitaria que trata de diferenciarse das veciñas. Recuperar o noso pasado galego-berciano (relaciois históricas, culturais, económicas...) é fundamental para estreitar os vincallos con Galiza. Cómpre dicir que o futuro da cultura galega do Bierzo dependerá da axuda, pública e privada, que veña da Comunidade Autónoma de Galiza. A actual reclamación legal de dereitos políticos e lingüísticos para a minoría etnocultural galego-berciana, ante as instituciois de Castela e León e mailo Estado, non é un labor que corresponde só aos protagonistas directos, senón que esixe un compromiso solidario do resto das comunidades galegas do noroeste peninsular.

Ponferrada, xuño de 2006.

http://www.blogoteca.com/obierzoxa

http://www.falaceibe.tk